СӨЙЛЕУ БҰЗЫЛЫСТАРЫНЫҢ СЕБЕПТЕРІ
Балаларда сөйлеу тілінің бұзылуының пайда болуына ықпал ететін факторлардың ішінде қолайсыз сыртқы (экзогендік) және ішкі (эндогендік) факторлар, сондай-ақ сыртқы орта жағдайлары бар.
Сөйлеу патологиясының себептері әртүрлі. Сөйлеу ортасының қолайсыз әсерлеріне мысал ретінде саңырау ата-анасы тәрбиелеп отырған балалардың есту қабілетінің дамымауы, ұзақ уақыт ауыратын және жиі ауруханаға жатқызылған балалар, отбасындағы ұзаққа созылған психотравматикалық жағдайларда балада кекештенудің пайда болуы және т.б. Мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлеу осал функционалды жүйе болып табылады және жағымсыз әсерлерге оңай ұшырайды.
Бала тілінің бұзылысының негізгі себептері. Балалар сөйлеуінің патологиясының негізгі себептері. Ең ауыр сөйлеу ақаулары ұрық 4 апта ішінде дамыған кезде пайда болады. 4 айға дейін Қан кетуге әкелетін туу жарақаты және босану кезіндегі асфиксия. Бала өмірінің алғашқы жылдарындағы әртүрлі аурулар. Мидың зақымдануының әсер ету уақыты мен локализациясына байланысты әртүрлі типтегі сөйлеу ақаулары пайда болады. Сөйлеудің дамуына әсіресе жиі кездесетін жұқпалы вирустық аурулар, менинго-энцефалит және асқазан-ішек жолдарының ерте бұзылыстары әсер етеді. Мидың шайқалуымен жүретін бас сүйегінің жарақаты.
Егер бала мектепке барғанда немесе төменгі сыныптарда ғана сөйлеу ақаулары анықталса, олардың орнын толтыру қиын болуы мүмкін, бұл оқу үлгеріміне теріс әсер етеді. Егер нәрестеде немесе мектепке дейінгі жаста ауытқулар анықталса, ерте медициналық-педагогикалық түзету толыққанды білім алу ықтималдығын айтарлықтай арттырады.
ДЫБЫС БҰЗЫЛЫСТАРЫНЫҢ КӨРІНІСТЕРІ
Кез келген дауыссыз дыбысқа қатысты қате айтылу байқалады. Ең аз таралғаны — артикуляция тәсілі бойынша қарапайым м, н, т, п бұзушылықтары. ысқырық (с, з, ц); ызың (ш, ж, щ, ч). Балаларда әдетте дыбыстардың бір тобы ғана бұзылуы мүмкін. Мысалы, тек ысқырған немесе тек артқы тіл дыбыстары. Дыбыс айтылуының мұндай бұзылуы ішінара деп анықталады. Күрделі бұзушылықтармен бірден бірнеше дыбыс топтарымен проблемалар туындайды: ысқырық, ызың, үнді.
Дыбыс бұзылуының үш түрі бар: дыбыстың бұрмаланған айтылуы; сөйлеуде дыбыстың болмауы; бір дыбысты екіншісімен ауыстыру.
ТҮЗЕТУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ БАҒЫТТАРЫ:
1.Артикуляциялық гимнастика (артикуляция мүшелерін дамыту). Статикалық және динамикалық артикуляциялық жаттығулар.
- Дыбыстардың артикуляциясын нақтылау.
- Дыбыс қою.
- Қойылған дыбыстарды автоматтандыру (сөйлеуге енгізу).
5.Дыбыстарды акустикалық-артикуляциялық ұқсастығымен ажырату.
